Aşırı Kızdırma (Superheat) Nedir?

Soğutma ve iklimlendirme dünyasında sıkça duyulan ancak önemi çoğu zaman tam olarak kavranamayan bir terim vardır: Superheat veya Türkçe adıyla Aşırı Kızdırma. Superheat, bir soğutma sisteminin sadece ne kadar verimli çalıştığını değil, aynı zamanda en pahalı bileşeni olan kompresörün ömrünü de doğrudan etkileyen kritik bir ölçümdür. Peki, superheat tam olarak nedir ve neden bu kadar önemlidir?

Superheat (Aşırı Kızdırma) Nedir?

En basit tanımıyla superheat, soğutucu akışkan buharının, aynı basınçtaki doyma (kaynama) sıcaklığının üzerine ne kadar daha ısıtıldığıdır.

Bunu daha iyi anlamak için suyu düşünelim. Deniz seviyesinde su 100°C’de kaynar ve buhara dönüşür. Eğer 100°C’deki bu buharı ısıtmaya devam edersek, sıcaklığı 101°C, 105°C, 110°C gibi değerlere yükselecektir. İşte buharın kaynama noktasının üzerindeki bu sıcaklık artışına superheat denir. Örneğin, 110°C’deki buharın superheat değeri 10°C’dir (110°C - 100°C).

Soğutma sistemlerinde de mantık aynıdır. Soğutucu akışkan evaporatörden geçerken ortamdan ısıyı çeker, kaynar ve buharlaşır. Evaporatör çıkışına gelindiğinde, akışkanın tamamen buhar fazında olması ve hatta kaynama sıcaklığının bir miktar üzerine çıkmış olması hedeflenir. Bu sıcaklık farkı, sistemin superheat değerini oluşturur.

Superheat Neden Bu Kadar Hayati?

Superheat’in iki temel ve hayati görevi vardır:

1-Kompresör Koruması

Bu, superheat’in en önemli görevidir. Kompresörler, sadece buharı sıkıştırmak için tasarlanmıştır, sıvıları değil. Eğer evaporatörden çıkan soğutucu akışkan yeterince ısıtılamazsa (yani superheat değeri çok düşük veya sıfırsa), kompresörün emiş hattına sıvı halde akışkan ulaşabilir. Bu duruma sıvı yürümesi (liquid slugging) denir. Sıvılar sıkıştırılamaz olduğu için kompresöre giren sıvı, pistonlara, valf plakalarına ve diğer mekanik aksamlara anında ve yıkıcı hasarlar verebilir.

Doğru ayarlanmış bir superheat, soğutucu akışkanın kompresöre ulaşmadan %100 buhar olduğunun garantisidir.

2-Sistem Verimliliği ve Kapasistesi

Superheat, sistemin verimliliğini doğrudan etkiler.

• Düşük Superheat: Kompresör için risk oluşturmasının yanı sıra, evaporatörün ısı transfer yüzeyinin tam olarak kullanılmadığı anlamına gelir. Bu durum, sistemin soğutma kapasitesini düşürür.

• Yüksek Superheat: Bu durumda evaporatör “aç bırakılmış” demektir. Yani, evaporatörün son kısımlarında buharlaşacak sıvı kalmamıştır ve buhar gereğinden fazla ısınmaktadır. Bu, evaporatörün verimsiz kullanılmasına, emiş basıncının düşmesine ve kompresörün daha fazla çalışarak enerji tüketiminin artmasına neden olur. Ayrıca kompresörün aşırı ısınmasına yol açarak ömrünü kısaltabilir.

Optimum superheat değeri, hem kompresörü güvende tutar hem de evaporatörün tüm yüzeyinden maksimum verimle faydalanılmasını sağlar.

Superheat Nasıl Ölçülür?

Superheat ölçümü basit bir çıkarma işlemidir ancak doğru ekipman ve adımlar gerektirir:

1. Emiş Hattı Basıncını Ölçün: Manifold setinizi kullanarak kompresörün emiş (servis) vanasından veya evaporatör çıkışına en yakın noktadan basıncı okuyun.

2. Basıncı Doyma Sıcaklığına Çevirin: Okuduğunuz basınç değerini, sistemde kullanılan soğutucu akışkanın Basınç-Sıcaklık (P-T) tablosunu kullanarak karşılık gelen doyma (kaynama) sıcaklığına çevirin. Dijital manifoldlar bu çevrimi otomatik olarak yapar.

3. Emiş Hattı Sıcaklığını Ölçün: Basıncı ölçtüğünüz noktaya mümkün olduğunca yakın bir yerden, kaliteli bir boru kelepçeli termometre ile emiş hattının gerçek yüzey sıcaklığını ölçün.

Hesaplayın:

Superheat = Gerçek Hat Sıcaklığı (Adım 3) - Doyma Sıcaklığı (Adım 2)

Örnek:

• Sistemde R410A gazı var.
• Emiş hattı basıncı: 118 psi.
• R410A için 118 psi basıncın karşılığı P-T tablosunda 5°C’dir (doyma sıcaklığı).
• Termometre ile ölçtüğünüz gerçek hat sıcaklığı: 12°C.

Superheat = 12°C - 5°C = 7°C

İdeal Superheat Değeri Nedir?

İdeal superheat değeri sistemin tasarımına, çalışma koşullarına ve kullanılan genleşme valfi türüne göre değişir. Ancak genel bir kural olarak, çoğu klima ve orta sıcaklıktaki soğutma sistemi için 5°C ila 8°C (veya 8°F ila 15°F) arası bir superheat değeri hedeflenir. Kesin değerler için mutlaka üreticinin teknik verilerine başvurulmalıdır.

Sonuç

Superheat, bir soğutma teknisyeninin en güçlü teşhis araçlarından biridir. Sadece bir rakamdan çok daha fazlasını ifade eder; sistemin kan dolaşımının ne kadar sağlıklı olduğunun bir göstergesidir. Doğru superheat ayarı, sistemin uzun ömürlü, güvenli ve verimli çalışmasının temel taşıdır. Bu nedenle, her bakım ve onarım işleminde superheat kontrolü yapmak bir lüks değil, bir zorunluluktur.